Hava Kirliliği ve Afetler
Hava kirliliği ve afet ilişkisi düşünüldüğünde akla öncelikli olarak afet anında oluşan hava kirliliği ve bunun insan sağlığı üzerindeki etkileri gelebilir. Ancak afetlerin hava kirliliğine olan etkisi tek zamanlı olmadığı gibi bu etkiler sadece sağlık ile de sınırlı değildir. Afetlerin hava kirliliğini nasıl etkilediğini anlamak afetin tüm aşamalarını içine alan geniş bir perspektif ile ekonomik ve çevresel etkileri de değerlendirmeyi gerektirir.
Bu perspektiften yola çıkarak afet anında hava kirliliğinin nasıl değerlendirildiğini ele alırsak yangınlar ve volkanik patlamaların öne çıktığını görürüz. Yangın sırasında PM2.5 ve karbonmonoksit gibi kirleticilerin salımının artması insan sağlığını doğrudan etkiler. Bu durumun ötesinde insan sağlığının etkilenmesinin iş gücü katılımı ve gelirini azaltabileceğini söyleyebiliriz. Volkanik patlamalar sonucu kirlenen hava ise ulaşım ağlarını etkileyebilir ve alternatif rotaların kullanılması maliyetleri artırabilir1. Örneğin Ağustos ayında Etna Dağı’ndaki volkanik patlama sonucu oluşan volkanik kül, pilotların görüşünü etkilediği için Catania Uluslararası Havaalanı’ndaki tüm uçuşlar askıya alınırken, havaalanı 2 güne yakın kapalı kalmıştır2.
Afetlerin hava kirliliği etkisini afet anının ötesinde değerlendirdiğimizde ise depremler dikkati çeker. Deprem sonrası hasar gören veya yıkılan binaların sebep olduğu kirletici maddeler insan sağlığını etkilemekle birlikte, bu sebeple artan sağlık harcamaları da ilave maliyetlere sebep olabilir. Benzer şekilde toz fırtınalarının hava kirliliği üzerindeki etkisini de orta vadede gözlemleyebiliriz. Toz fırtınaları ulaşımı kesintiye uğratmasının yanında mahsul hasarı, hayvan ölümleri ve altyapı hasarına sebep olabilir3. Ek olarak toz fırtınaları kuraklık ve ekstrem sıcaklıklar ile de ilişkilendirilebilir. Uzun süreli ve yoğun sıcak hava dalgaları toprağı kurutur, buharlaşmayı artırır ve değişen hava koşulları toz fırtınalarını artırabilir. Toz fırtınaları arttıkça da tarımsal aktivite daha fazla olumsuz etkilenebilir.
Hava kirliliğinin etkileri afetlerden aylar ve hatta yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Bunun örneğini yine depremler üzerinden ve karbon emisyonlarını da hesaba katarak görebiliriz. 2011 Van Depreminden sonra yapılan inşaatlar kısa vadede emisyonların önemli ölçüde artmasına sebep olurken, depremden on yıl sonra bile deprem sebebiyle artan kentsel yayılma ve hareketlilik sebebiyle emisyonlar deprem öncesi seviyelerine inmemiştir4.
Afetle ilişkili hava kirliliğinin etkisini en aza indirmek afet öncesini de dikkate almayı gerektirir. Hava kirliliği ölçümlerinin düzenli yapılması ve gerekli veri akışının sağlanması etki analizlerinin daha iyi yapılmasına ve afet ile mücadele için uzun vadeli planların oluşturulmasına destek olabilir. Afet uyarı sistemleri de hava kirliliği etkisini azaltmaya yardımcı olabilir. Örneğin Kum ve Toz Fırtınası Uyarı Sistemleri afet öncesi çiftçileri uyararak mahsullerin korunmasına, hayvanlara barınak oluşturulmasına ve gerekli altyapının geliştirilmesini sağlayabilir5.
Özetle afetlerin sebep olduğu hava kirliliği insan sağlığını etkilemesinin ötesinde aktivitelerin aksamasına ve ekonomik kayıplara sebep olabiliyorken, tarımsal üretimi de etkileyerek gıda güvenliğini tehlikeye atabilir. Ayrıca hava kirliliğinin etkileri afetlerden yıllar sonra da gözlemlenmeye devam edebilir. Tüm bu etkileri en aza indirmek de afet öncesini doğru şekilde anlamak ve planlamak ile mümkündür. Bu sebeple afet öncesi, afet anı ve sonrası bütünsel bir şekilde ele alınmalı, hava kirliliği ve afet ilişkisi bu bakış açısı ile afet dayanıklılığına katkı sağlayacak şekilde değerlendirilmelidir.
(5) https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1307/7/1/012016
