Kadınların İş Gücünde Dünü, Bugünü, Yarını

2023 Nobel Ekonomi Ödülü “kadınların iş gücü piyasalarındaki yerine ilişkin çalışmaları nedeniyle” Prof. Claudia Goldin’e takdim edildi. Bunda ekonomi tarihinden, doğal deneylere pek çok yaklaşımı “bir dedektif gibi”⁽¹⁾ bir araya getirmesinin rolü büyük. Peki Goldin’in çalışmaları bize kadınların istihdam piyasalarında değişen rolüne dair ne gibi ipuçları veriyor?

Goldin’in önemli çalışmalarından biri⁽²⁾, sanılabileceğin aksine, kadınların iş gücüne katılımının 1920’ler sonrası artmadığını, aksine 1700’lerde, hemen herkesin tarımda istihdam edildiği dönemde, oldukça yüksek olduğunu gösteriyor. Fakat sanayileşme ile eğitimsiz kadınlar için iş olanakları aile çiftliklerinden daha ağır işlere doğru kaydıkça, bu işlerin beraberinde getirdiği stigma⁽³⁾ kadınların iş gücüne katılımını azaltıyor. Ekonomik gelişme ile bu oran yeniden artmaya başlıyor, ve Goldin’in çalışmasından esinlenerek oluşturulmuş yandaki grafikte görülebileceği gibi, eğri U şeklini alıyor. Bunda kadınların eğitim olanaklarının artmasıyla benzer bir stigmanın bulunmadığı beyaz yakalı ve hizmet sektöründe işlerin erişilebilir hale gelmesi önemli rol oynuyor.

20. yüzyılda kadınların iş gücüne katılımını artırmaya yardımcı olan yegâne faktör eğitim mi? Tabi ki hayır. Evli kadınların çalışmasına engel olan yasal düzenlemelerin kaldırılmasından, ev aletlerinin yaygınlaşmasına pek çok faktör bu süreçte yol oynadı. Goldin’e göre ise 1970’lerden bu yana belirleyici faktörlerden biri kadınların “genişleyen ufukları”⁽⁴⁾. Kendilerinden önceki nesillere kıyasla gelecekteki istihdam olanakları konusunda daha isabetli tahminler yapabilen 70’ler ve 80’lerdeki genç kadınlar sadece iş değil, kariyer planlaması yapma imkânı buldu. Bununla birlikte 1960’ların sonundan itibaren yaygınlaşmaya başlayan doğum kontrol hapları⁽⁵⁾ kadınlar için eğitimin maliyetini düşürerek⁽⁶⁾ kadınların daha uzun yıllar eğitimde kalmasına olanak sağladı.

Kadınların iş gücüne katılımı yıllar içerisinde artmış olsa da cinsiyetler arası ücret farkı hala pek çok ülkede gözleniyor. Bu iş gücü piyasalarında ayrımcılıkla açıklanabilir mi, yoksa burada farklı bir şeyler mi oluyor? Goldin ve Rouse’un orkestra işe alımları ile ilgili çalışması⁽⁷⁾ seçmelerin “kör”⁽⁸⁾ şekilde yapılmasının kadın müzisyenlere karşı ayrımcılığın önüne geçip seçilme olasılıklarını artırabileceğini gösteriyor. Ama iş hayatlarına benzer şartlar altında başlayan kadın ve erkekler arasında ücret farkının kariyerleri boyunca sabit kalmaması, yıllar içerisinde açılması ayrımcılığın ötesinde bir dinamiğe işaret ediyor. Çoğunlukla ilk çocuğun doğumunu takiben açılan bu makasın altında Goldin’e göre iş hayatının “açgözlülüğü” yatıyor; fazla mesai yapanlar, hafta sonu çalışanlar daha fazla ödüllendiriliyor. Genellikle çocukların getirdiği ek yükümlülükleri üstlenmek ve fazla mesailerinden vazgeçmek durumunda kalan kadınlar olduğundan ücret makası onların aleyhine açılıyor. Bu sadece feragat edilen saatlerin getireceği ekstra gelirden değil, kariyerlerinde aynı hızda ilerleyememelerinden de kaynaklanıyor.

Goldin’in çalışmaları kadınların iş gücü piyasalarında sadece dününe ve bugününe değil, yarınına yani cinsiyet rolleri arasındaki yakınsamanın son bölümünün⁽⁹⁾ ne içermesi gerektiğine de ışık tutuyor. Bu yakınsamada anahtar, esnek çalışma düzenleri olacak. Teknoloji ve sağlık sektörleri gibi sektörlerde görülmeye başlanan bu düzen ücret kaybına yol açmadan yaygınlaşabilirse cinsiyetler arası ücret farkını hatırı sayılır bir miktar azaltabilir ya da tamamıyla ortadan kaldırabilir. Goldin, bu hususta erkeklerin ev içinde aldığı sorumlulukları artırmasının da zararı olmayacağını savunuyor. Dolayısıyla kadınların iş gücünde yarını, iş hayatında düzenlemelerden ev işlerinde eşitlikçi bölüşüme, hepimizin elinde.

^{(1)https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2023/goldin/interview/}

^{(2)https://www.nber.org/system/files/working_papers/w4707/w4707.pdf}

^{(3)Goldin “stigma”yı burada kadınların aile dışında çalışmasına dair önyargıların “kadın veya aile üzerine yarattığı lekeleme/damgalama anlamında kullanmıştır”.}

^{(4)https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/000282806777212350}

^{(5)https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/2624453/Goldin_PowerPill.pdf?sequence=4&isAllowed=y}

^{(6)Kadınların eğitiminin planlanmamış bir gebelik nedeniyle yarıda kalması veya evliliği eğitim sonrasına ertelemenin doğurabileceği riskleri ortadan kaldırarak.}

^{(7)https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.104.4.1091}

^{(8)Müzisyenlerin parçalarını bir perde arkasından icra etmesi ile (ve kimi zaman topuklu ayakkabıları kadınları ele vermesin diye halı kaplı seçme salonlarında)}

^{(9)https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/aer.104.4.1091}