Esnek Ekonomi Serisi-1

“Gig economy” ya da Türkçeleşmiş ismiyle “Esnek Ekonomi”nin temelleri aslında İkinci Dünya Savaşı yıllarına dayanmakta. Savaş sonrasında hem işgücü dağılımında hem de iş yapış şekillerinde yaşanan büyük değişimler sonrasında “tek seferlik” veya uzun vadeli/düzenli bir akde bağlanmayan işler ortaya çıkmaya başlamış ve giderek yaygınlaşmıştır. 20. Yüzyıl başlarında caz müzisyenlerinin tek seferlik sahne performanslarına verdikleri “gig” isminin bu ekosistem için tercih edilmesi de bir bakıma işleyiş şekli hakkında fikir vermekte.

Esnek ekonomi kapsamında birçok farklı iş ve çalışma grubu değerlendiriliyor olsa da özellikle 2000’li yıllarda internetin yaygınlaşması ve dijitalleşme ile birlikte esnek ekonominin sektörel çeşitliliği önemli ölçüde artmış bulunmakta. Bu esnada genç nesil çalışan gruplarında yükselişe geçen bağımsız çalışma isteği, hızlı değişen tüketici talepleri ve işverenlerin çalışma tercihleri her geçen gün farklı bir iş kolunu esnek ekonomiden faydalanmaya yönlendirmekte. Bu paralelde esnek ekonomi, gelinen son noktada çoğunlukla çevrimiçi platform ve uygulamalarda çalışan ve işverenlerle beraber tüketici ve üreticileri bir araya getiren bir yapıya evrilmiş durumda. Bir defaya mahsus sözleşmeler veya yapılan iş başına yapılan anlaşmalarla sağlanan üretimin yarattığı ekonomi de hala esnek ekonominin temel prensibini oluşturmakta.

Leonid Bershidsky 2018 yılında yayınlanan bir incelemesinde esnek ekonomiyi iki farklı kolda değerlendirerek aslında bir nitelik farklılığının bu yeni nesil çalışma anlayışı içerisinde de oluştuğunu ifade etmekte. Bershidsky esnek ekonomiyi ağ tabanlı (web-based) işler ve lokasyon tabanlı işler olarak hem gelir dağılımının hem de yapılan iş niteliklerinin hayli farklılaştığı iki kola ayırmakta.

Esnek ekonomi ekosisteminde proje çizimi, içerik yazarlığı, tasarım, grafik tasarım, web dizaynı, yazılım ya da danışmanlık gibi iş alanları daha yüksek bilgi yoğunluğu gerektiren ve daha yüksek getirisi olan ağ tabanlı iş kolları olarak dikkat çekse de bu ekosistemde özellikle son yıllarda lokasyon tabanlı işlerin pastadan aldığı payın çok hızlı yükseldiği gözlenmekte.

Mastercard tarafından 2019 yılında hazırlanan raporda esnek ekonomi dört farklı kategoride değerlendirilmekte:

2019 yılında MasterCard tarafından hazırlanan raporda esnek ekonominin 2018 yılı sonunda dünya çapında 204 milyar ABD doları değerinde bir hacme ulaştığı ifade edilmekte. Söz konusu sınıflamadaki ayrım gözetilerek 2018 verileriyle esnek ekonomi büyüklüğü incelendiğinde aşağıdaki gibi bir dağılım ortaya çıkmakta. Taşımacılık servislerinin esnek ekonomi içindeki payı %58 seviyelerinde hesaplanırken paylaşım servislerinin esnek ekonomi içindeki payı %30 olarak göze çarpmakta.

Bershidsky’nin 2018 yılındaki incelemesi ile eşleştirildiğinde Paylaşım, Taşımacılık ve Ürün, Ev işi ve Diğer Servislerin lokasyon tabanlı olarak değerlendirmek mümkün. Bu paralelde hacimler karşılaştırıldığında lokasyon tabanlı işlerin 2018 yılında esnek ekonominin %96’sını oluşturduğu görülmekte.

Henüz COVID-19 salgını ortaya çıkmadan hazırlanan MasterCard raporunda esnek ekonominin 2023 yılında %123 büyüyerek 455 milyar ABD doları seviyesine ulaşacağı öngörüsüne yer verilmiş olup kategori dağılımlarının 2018 yılındaki seviyelerini koruyacağı beklentisi ifade edilmekte. Dijitalleşmenin daha da yoğunlaşması paralelinde P2P paylaşımların daha fazla rağbet göreceği beklentilerine raporda yer verilmekle beraber çalışan sınıfın daha esnek bir iş-yaşam dengesine yönelmeye başlaması ve alt-orta gelir sınıfının ikincil işlere daha fazla ihtiyaç duyabileceği öngörüleri ile de bu görüş desteklenmekte.

Peki 2019 yılından sonra bugüne gelen süreçte “gig” ekosisteminde neler değişti? Bu sorunun cevabını blog serimizin devamında aşağıdaki başlıklarda inceliyor olacağız:

COVID-19 salgını ve esnek ekonomi
Türkiye’de esnek ekonomi
Esnek ekonomi ekosisteminde çalışma şartları, özlük hakları ve yasal düzenlemeler: Dünyadan ve Türkiye’den örnekler

_{Kaynakça ve Faydalı Okumalar:}

_{https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2019/05/Gig-Economy-White-Paper-May-2019.pdf}

_{https://www.bloombergquint.com/opinion/gig-economy-workers-are-last-of-marx-s-oppressed-proletarians}

_{https://www.ifac.org/knowledge-gateway/contributing-global-economy/discussion/gig-economy-trends-and-impact-small-and-medium-practices}

_{https://www.bdo.com.hk/en-gb/insights/publications/bdo-a-catalyst-for-growth-in-the-gig-economy}

_{https://etradeforall.org/news/the-gig-economy-what-is-it-why-is-it-in-the-headlines-and-what-does-the-future-hold/}

_{https://www.dunya.com/sektorler/teknoloji/calisma-hayatinin-gelecegi-gig-economy-olacak-haberi-429980}

_...