Küresel piyasaların fazla anlam yüklediği veri: ABD Tarım Dışı İstihdam rakamları

Piyasalar 31 Temmuz tarihinde toplanacak FED para kurulu toplantısında bir faiz indirimine %100’e yakın olasılık atıyor. Son dönemde merkez bankasından yapılan iletişim de bu beklentiyi canlı tutuyor. Başkan Jerome Powell, 10 Temmuz günü ABD Kongresi’nde yaptığı konuşmada, Haziran ayı istihdam raporunun ekonomik görünümü önemli ölçüde değiştirmediğini açıkladı. ABD’de çekirdek tüketici fiyatlarının aylık bazda %0,3 ile yaklaşık bir buçuk yılın en büyük artışını kaydettiği bir dönemde, piyasa beklentisini büyük bir marjla aşmış olsa da tarım dışı istihdam rakamının FED aksiyonlarını şekillendirme gücü sorgulanır oldu. Finansal piyasa aktörlerinin belki de en yakından takip ettiği bu verinin öneminin azımsanmasına sebep ne olabilir?

Önce bir miktar istatistiki bilgi paylaşalım.

Tarım dışı istihdam verisi Bureau of Labor Statistics (BLS) tarafından açıklanıyor. BLS, Current Employment Statistics (CES) programı çerçevesinde oluşturulmuş olan kapsamlı bir anketi kullanıyor. Bu anket dahilinde, rotasyona tabi olacak şekilde, 689 bin işyerinden veri toplanıyor. ABD’de tarım dışı sektörlerde faaliyet gösteren kabaca 10 milyon işletme olduğu düşünülürse anket toplam tarım dışı çalışan popülasyonunun üçte birinden fazlasına ilişkin verileri kapsıyor. Bu oldukça kuvvetli bir örneklem grubu demek. Dolayısıyla örnekleme hatasının (sampling error) büyüklüğü görece düşük.
Ankete katılan işletmelere her ayın 12’sine ilişkin olarak bordrolu olarak çalışanların sayısı ve aldıkları ücretler dahil pek çok soru soruluyor. Tüm bu verinin raporlandığı çalışmaya “istihdam durumu özeti” (Employment Situation Summary) ismi veriliyor. Raporlanan onlarca farklı veri seti içerisinde çalışan sayısındaki aylık seviye değişimi bizim merakla beklediğimiz tarım dışı istihdam rakamını veriyor.
Her ayın 12. gününü içeren haftada cevaplar toplandıktan sonra üç hafta boyunca hesaplamalar yapılıyor ve üçüncü haftanın son gününde sonuçlar açıklanıyor (genelde bir sonraki ayın ilk Cuma’sı). Yani bir önceki ayın istihdam rakamları ilk açıklandığında anket epey taze oluyor. Ancak bu durumun önemli de bir dezavantajı oluyor: Bazı firmalar ankete cevap verme olanağı bulamamış oluyor . Genelde ankete katılım %75 düzeyinde kalıyor. Sonraki iki ay boyunca bahsi geçen aya dair revizyonlar yapılıyor ve katılım %95’e kadar yükseliyor.
Örnekleme hatası neye göre düşük? CES’in örnekleminden elde edilen tarım dışı toplam istihdam tahmininin standart hatası 65.280 kişi olarak ölçümleniyor. Bu hata rakamı 151,3 milyonluk toplam istihdam içinde elbette çok küçük. Ancak aydan aya farkı ifade eden tarım dışı istihdam istatistiği için epey yüksek. Tablo 5’te yer alan (göreli) standart hata tahminini (0,225) kullanarak basit bir hesap yapıyoruz: Örnekleme hatası için %90 güven aralığı 114 bin 192 kişiyi buluyor. Yani istatistiki hata nedeniyle tarım dışı istihdam verisindeki yanlış ölçüm %5 ihtimalle de olsa 114 bin kişiyi aşabiliyor!

Bu bilgilerin ışığında tarım dışı istihdamda aylık artışların 24 ay hareketli ortalamasını alarak bir trend hareketi oluşturduk. Sonrasında normal dağılım varsayımı altında tarım dışı istihdam verilerine dair aylık rassal hata terimlerini türettik ve bunları her bir ayda trendin üzerine ekledik. Ortaya çıkan görünüm aşağıdaki grafikte yer alıyor (kırmızı alan, trend çevresindeki güven aralığını göstermektedir). Tahmin edilmesi mümkün olmayan hata terimleri (i) tamamen rassallar, (ii) örneklem ortalamasında yüksek bir değer taşıyorlar ve (iii) ait bulunduğu dağılımın istatistiki özelliklerini koruyorlar.

Birkaç önemli bulgu:

Herhangi bir ayda kaydedilen yüksek pozitif bir hata terimi “çoğunlukla” bir sonraki ayda veya ikinci revizyon ayında negatif değer almıyor. Yani, hata terimleri sonraki dönemlerde de düzeltilemiyor ve sadece uzun vadede ortalama değerine yakınsıyor. Dolayısıyla, revizyon sonrasında bir tarım dışı istihdam değerinin işaretinin değişmesini beklemek için hiçbir sebep yok.
Birkaç tane kuvvetli tarım dışı istihdam artışı geldiği takdirde ekonominin çok iyi bir istikamette ilerlediğini düşünmek hata olabilir. Kuvvetli tarım dışı istihdam artışları rassal hata terimlerinin üst üste 3-4 ay aynı yönde ve yüksek gelmesi sonucunda oluşabilir.
0-200 bin arası tarım dışı istihdam artışı kuvvetli bir işgücü piyasasına işaret edebileceği gibi gayet zayıf bir piyasaya da ışık tutuyor olabilir. Yani, bu gibi bir veri piyasaları ne karamsarlığa ne de aşırı iyimserliğe bürümemesi gerekir.
FED Başkanı Jerome Powell ve ekibinde yer alan onlarca üst düzey ekonomist burada aktarmaya çalıştığımız bilgiyi mutlaka biliyorlar. Dolayısıyla önemli bir kararın arefesinde sırf bir veri noktası piyasa beklentisinin ve uzun vadeli trendin üzerinde geldi diye FED Başkanı uygulamak isteyeceği plandan geri kalmayacaktır.